Wskazówki dla prowadzących zajęcia

Zespół Aspergera to zaburzenie rozwoju, które znajduje się w spektrum autyzmu.

Nazwane zostało od nazwiska Hansa Aspergera, który badał tę przypadłość wśród dzieci. Wbrew obiegowej opinii nie jest diagnozowany wyłącznie u dzieci i młodzieży, ale też u osób dorosłych. W przeszłości bardzo często bywał niezauważalny i bagatelizowany, stąd dorośli, którzy teraz są diagnozowani z tą przypadłością.

Czym jest zespół Aspergera?

Zespół Aspergera, zwany też syndromem Aspergera, to wciąż stosunkowo nowa jednostka chorobowa. Za taką została uznana dopiero w 1992 roku, choć początków badań nad tym zaburzeniem należy doszukiwać się kilkadziesiąt lat wcześniej. Wszystko zaczęło się bowiem w 1944 roku w Wiedniu. To właśnie tam doktor Hans Asperger, psychiatra, który praktykował w klinice psychiatrycznej w Wiedniu, rozpoczął badania nad zjawiskiem, które bardzo go zainteresowało. Zauważył on bowiem, że kilkoro dzieci, które były leczone w klinice zachowuje się inaczej niż większość dzieci i znacząco odbiega poziomem od grupy.

To były niezwykle inteligentne dzieci o bardzo interesujących zainteresowaniach i pełne pasji w uprawianiu swojego hobby. Jednocześnie jednak były nieco niezdarne, miały problem z komunikacją pozawerbalną – problemy sprawiało im nie tylko komunikowanie się tą drogą, ale też odbieranie sygnałów od innych. Miały też problemy z nawiązywaniem kontaktów. Zjawisko to początkowo zostało nazwane przez Aspergera „psychopatią autystyczną”.

Jego badania nie znalazły większego zainteresowania przez długie dziesięciolecia. Do sprawy powrócono dopiero w latach 80. XX wieku. Zostały one spopularyzowane przez lekarkę, Lornę Wing. Wtedy to opisane przypadki dostały nazwane zespołem Aspergera.

Tu warto zwrócić uwagę, że jest to zespół lub syndrom Aspergera, w żadnym wypadku nie jest to choroba Aspergera. Można się czasami spotkać z takim określeniem tego zaburzenia rozwoju, ale nie jest ono prawidłowe i powinno zostać wykorzenione. Określenie „choroba Aspergera” jest stygmatyzujące i nieprawdziwe. Wskazuje na to, że ludzie dotknięci tym zaburzeniem są w jakiś sposób gorsze i odmienne od ludzi zdrowych. To stereotypowe i krzywdzące określenie dla wszystkich osób, które są dotknięte tym problemem, a także dla ich rodzin.

Co to jest zespół Aspergera, skoro nie jest on chorobą? Obecnie lekarze i specjaliści skłaniają się ku interpretacji, że to odmienny sposób budowania relacji. To łagodne zaburzenie ze spektrum autyzmu, które przejawia się przede wszystkim w budowaniu i późniejszym podtrzymywaniu relacji międzyludzkich. Nie można z wiekiem nabawić się zespołu Aspergera, ale można zostać zdiagnozowanym w dorosłości – sprzyja temu rozwój badań i położenie większego nacisku na zaburzenia ze spektrum autyzmu, niż miało to miejsce w przeszłości.

Zespół Aspergera – przyczyny

Naukowcy wciąż jeszcze nie mają jednoznaczniej odpowiedzi na to, skąd tak konkretnie bierze się zespół Aspergera. Przyczyny nie są jeszcze ustalone w pełni, choć istnieją różne teorie na temat rozwijania się zespołu Aspergera.

Do tej pory nie został jeszcze odkryty gen odpowiedzialny za wystąpienie zespołu Aspergera, choć podłoże genetyczne sugerował już w swoich badaniach Hans Asperger. Zwrócił on wtedy uwagę na fakt, że przypadłość częściej dotyka dzieci, których ojcowie przekroczyli już czterdziesty rok życia. Na poparcie tej tezy można znaleźć wiele silnych dowodów empirycznych. Hans Asperger wskazywał też, że dzieci z objawami badanej przez jego dolegliwości często mają też rodziców, którzy przejawiają podobne spektrum zachowań, choć w bardziej ograniczonym zakresie.

Nadal jednak brakuje jednoznacznych odpowiedzi na to, skąd bierze się zespół Aspergera. To sprawia, że to zaburzenie – tak samo jak wszystkie inne, które znajdują się w spektrum autyzmu – uważane są współcześnie za wieloczynnikowe zaburzenie, które ma charakter neurorozwojowy.

Objawy zespołu Aspergera

Nie wiadomo jeszcze dokładnie skąd wziął się zespół Aspergera, objawy jednak są bardzo dobrze opisane. Pewną ciekawostką może być fakt, że sam Hans Asperger, czyli człowiek, który jako pierwszy rozpoczął badania nad tym zaburzeniem, sam wykazywał cechy, które sprawiały, że mógł być osobą na spektrum zaburzenia, które sam badał. Jakie są objawy zespołu Aspergera?

Przede wszystkim są o wiele mniej natężone niż objawy autyzmu wczesnodziecięcego. Często zespół Aspergera diagnozowany jest pomiędzy trzecim a ósmym rokiem życia dziecka, jednak nie jest to regułą – zdiagnozowana może zostać też osoba dorosła. Wszystko dlatego, że rozwój badań ciągle postępuje, a zespół Aspergera daje tak szerokie i niejednoznaczne objawy, że trudno jest go poprawnie zdiagnozować. Bywa też, że objawy syndromu są ignorowane i zrzucane na karb ciężkiego charakteru lub szeroko pojętego ekscentryzmu. Do objawów zespołu Aspergera można zaliczyć:

• Kłopoty z nawiązywaniem nowych znajomości – osoby z zespołem Aspergera nie są duszami towarzystwa i nie miewają zbyt wielu przyjaciół. Mają problemy ze zbudowaniem więzi emocjonalnych, dlatego znajomości opierają nie na emocjach, a na wspólnej płaszczyźnie porozumienia – na przykład dzięki wspólnej pasji. Bardzo często też szukają znajomości i zawierają przyjaźnie internetowe, bo zdarza się, że właśnie w ten sposób jest im dużo łatwiej się porozumiewać z drugim człowiekiem.
  
  
• Zachowania kompulsywne – u około 25 procent osób z zespołem Aspergera diagnozuje się także zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Osoba z zespołem Aspergera czuje głęboki, wewnętrzny przymus do powtarzania czynności, żeby wyładować dręczące ich napięcie. Mogą na przykład bardzo często myć ręce, układać rzeczy w równych rzędach, czy odczuwać przymus gryzienia rzeczy.
  
  
• Powtarzalność zachowań, zachowania stereotypowe – osoba z zespołem Aspergera czuje największy komfort psychiczny, gdy może zachowywać się zawsze w dokładnie ten sam sposób i robić kolejne czynności w dokładnie tej samej kolejności. To daje jej specyficzne poczucie bezpieczeństwa i komfortu psychicznego. Może to dotyczyć różnego rodzaju rzeczy – przygotowywania kawy w określony sposób i zawsze w tym samym kubku, chodzenia do sklepu jedną, określoną drogą, nawet jeśli inne są wygodniejsze czy szybsze lub do ubierania się zawsze w określonej kolejności i wielu innych zwykłych czynności.
  
  
• Niechęć do zmian i trudność w ich akceptacji – postępowanie zgodnie z określonymi wcześniej schematami to dla osoby z zespołem Aspergera swoisty rytuał, który pozwala jej czuć się bezpiecznie. Dlatego bardzo źle reagują na wszelkie zmiany w ich otoczeniu i mają problemy z dostosowaniem się. Może to dotyczyć dużych rzeczy, jak na przykład przeprowadzka lub zmiana szkoły, ale też tych zupełnie mniejszych – zmiana koloru ścian w pokoju czy stłuczenie ulubionego kubka i konieczność wyboru innego.
  
  
• Problemy z podtrzymywaniem kontaktów międzyludzkich – dla osób niezaznajomionych z zespołem Aspergera może się wydawać, że taka osoba nie jest zainteresowana podtrzymywaniem znajomości. Często bywa uważana wręcz za arogancką lub wyniosłą. Wszystko dlatego, że ma problemy z wysyłaniem i odbieraniem komunikatów pozawerbalnych, nie rozumie żartów, ironii czy nie potrafi czytać między wierszami. Często osobom z zespołem Aspergera brakuje też empatii i nie rozumieją, że zdania, które wypowiadają – choć są jak najbardziej prawdziwe – mogą być dla kogoś raniące. Podczas rozmów skupiają się głównie na samym temacie konwersacji, nie wysyłając też żadnych sygnałów, które by świadczyły o tym, że są zainteresowane rozmówcą jako takim – na przykład unikają patrzenia w oczy.
  
  
• Problemy z pamięcią proceduralną – osoby z zespołem Aspergera zawsze w pełni skupiają się na wykonywanej czynności, niezależnie od tego jak bardzo jest ona banalna czy często wykonywana. Nie potrafią wykonywać czynności w sposób wyuczony i nieangażujący umysłu.
  
  
• Zaburzenia natury percepcyjnej – osoby z zespołem Aspergera mogą często szukać stymulacji wzrokowej, poszukiwać obiektów, które się poruszają, zwracać uwagę na rzeczy w jaskrawych, mocno nasyconych kolorach lub z drugiej strony – szukać rzeczy statystycznych i spokojnych, na których będą mogły skupić wzrok. Mogą też skupiać nadmierną uwagę na szczegółach i mieć trudności ze spojrzeniem na jakąś rzecz szerzej. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku dźwięków – takie osoby mogą być nadwrażliwe na hałas, mogą ich też drażnić rzeczy, których inni nie zauważają lub uważają za przyjemne – a więc nie tylko głośna muzyka czy hałas uliczny, ale też śmiech czy zwyczajny gwar rozmów. Z drugiej strony może też im przeszkadzać kompletna cisza, bo potrzebują jakichś dźwięków w tle do stymulacji.
  
  
• Brak umiejętności lub chęci do pracy w grupie – osoby z zespołem Aspergera mają problem z nawiązaniem więzi z innymi osobami, nie potrafią też bardzo często zrozumieć ich działań czy pojąć, czego się od nich oczekuje, dlatego nie potrafią poradzić sobie z pracą w grupie i znacznie bardziej wolą pracować samodzielnie. Mogą mieć też poważne trudności z dopasowaniem się do zasad, które panują w obrębie danej grupy.
  
  
• Specyficzne zainteresowania – mogą być nawet bardzo wąskie i specjalistyczne – osoby z zespołem Aspergera bardzo często zgłębiają wąskie i specjalistyczne dziedziny wiedzy. Nieważne jakie hobby postanowią uprawiać, czy jaką wiedzę zdobywać – poświęcają się temu zadaniu bez reszty i potrafią o tym rozmawiać bez końca. To wszystko sprawia im dodatkowe trudności w porozumieniu się z innymi ludźmi, którzy nie podzielają ich pasji.
  
  

Zespół Aspergera objawy daje bardzo różnorodne, w dodatku często bywają one lekceważone przez otoczenie, dlatego dość nadal jeszcze zdarza się, że dość trudno jest go zdiagnozować w młodym wieku. W przypadku nastolatków bardzo często objawy zespołu Aspergera mylone są z problemami typowymi dla okresu dojrzewania, dlatego bywają bagatelizowane.

Czy można wyleczyć zespół Aspergera? Leczenie nie jest tutaj prawidłowym określeniem, dlatego to pytanie jest postawione z gruntu źle. Zespół Aspergera nie jest chorobą, a jeśli nią nie jest – nie można go wyleczyć. Za to, by ułatwić osobom z zespołem Aspergera, codzienne życie i nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi, prowadzona jest ich terapia. To właśnie dzięki terapii osoby z zespołem Aspergera mogą odnaleźć swoje miejsce w społeczeństwie.

Nie ma jednej, określonej terapii, która jest stosowna w przypadku zespołu Aspergera. Metoda dobierana jest na podstawie indywidualnych ustaleń i predyspozycji osoby z syndromem Aspergera. Często stosowane są łącznie, by odnieść jak najlepsze efekty.

Bardzo często osoba z zespołem Aspergera uczestniczy też w treningu umiejętności społecznych, bo właśnie ten obszar sprawia jej najwięcej trudności. Uczy zachowań w określonych sytuacjach społecznych i nawiązywania nowych znajomości. Najczęściej korzystają z niej dzieci i młodzież dotknięte tym problemem.

Prowadzona bywa też terapia behawioralna, to właśnie ona pozwala na zmianę zachowań społecznych z niewłaściwych na te, które są akceptowalne społecznie, dzięki czemu osoba z zespołem Aspergera jest w stanie nauczyć się prawidłowo funkcjonować w danym społeczeństwie.