Projektowanie uniwersalne w kształceniu studentów z niepełnosprawnością (Universality in desining the didactic proces of students with a disability. UDL for higher education).
A. Projektowanie uniwersalne (Universality in desining; UD) według art. 2 ‚‚Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych”
( ratyfikowanej przez UE w 2010 r.) oznacza takie projektowanie środowiska, programów, produktów i usług, aby były one użyteczne dla wszystkich osób niepełnosprawnych w jak największym stopniu, bez potrzeby wprowadzania adaptacji lub specjalistycznego projektowania.
Źródło grafiki: https://www.nowotarski.pl/aktualnosci/wydarzenia/konferencja-projektowanie-uniwersalne-dostepnosc-i-uczestnictwo-dla-wszystkich-605.html
A.A. Projektowanie uniwersalne (UD) posiada 7 reguł:
- Sprawiedliwy i bezstronny użytek,
- Elastyczność w użytkowaniu,
- Prostota i intuicyjność w użyciu,
- Postrzegalność informacji,
- Tolerancja na błędy,
- Niewielki wysiłek fizyczny,
- Rozmiar i przestrzeń wystarczająca do dotarcia i użycia.
A.B. Projektowanie uniwersalne (UD) zastosowane przy tworzeniu przez wykładowców prezentacji multimedialnych[1]:
Reguła 1. Sprawiedliwy i bezstronny użytek
- Zachowanie dużego kontrastu wizualnego.
[1] To zagadnienie opracował mgr inż. Stanisław Skulimowski.
Dostosowanie wielkości tekstu np. z wykorzystaniem testu z tablicą Snellena(Test z okulistyczną tablicą Snellena sprawdzający, czy przygotowany tekst będzie czytelny z minimalnej i maksymalnej odległości czytelnika od tekstu);
- Zamienniki tekstowe dla treści wizualnych.
- Dodanie większej ilości cech do treści (kolor, faktura, obramowanie, podkreślenie, umiejscowienie, pogrubienie, itp.)
Reguła 2. Elastyczność w użytkowaniu. Projekt sprawdza się w szerokim wachlarzu indywidualnych preferencji i zdolności.
- Możliwość zmiany wielkości tekstu,
- Dostarczanie dokumentów tekstowych w formacie edytowalnym (np. przekoszenie tekstu dokumentu do audiodeskryptora).
Reguła 3. Prostota i intuicyjność użycia
- Użycie jest łatwe w zrozumieniu niezależnie od doświadczenia, wiedzy, zdolności językowych i zdolności koncentracji użytkownika,
- Zależy od wiedzy użytkownika – nawiązuje do skojarzeń i oczekiwań.
Reguła 4. Postrzegalność informacji. Projekt skutecznie komunikuje potrzebne informacje użytkownikowi, niezależnie od jego zdolności postrzegania.
- Podział informacji na części (podrozdziały, oddzielne akapity, spisy treści itp.),
- Dodanie grafik do tekstu – dla wzrokowców (Test z filtrami kolorów– czy przygotowany tekst/grafika jest czytelny dla osób z zaburzeniami wzroku Windows 10 > Filtry kolorów). Prezentacja danych w formie wizualnej: grafy, wykresy itp.
Reguła 5. Tolerancja na błędy. Projekt minimalizuje zagrożenia i złe efekty spowodowane niezamierzonymi lub omyłkowymi działaniami
- Unikanie przypadkowości, np. potwierdzenie wykonania czynności,
- Przyzwolenie na cofnięcie zmian.
Reguła 6. Niewielki wysiłek fizyczny. Projekt może być użyty wydajnie i wygodnie przy minimalnej wykorzystywanej energii
- Wiązanie akcji w grupy/makra dla zmniejszenia liczby koniecznych do wykonania kliknięć,
- Krótkie formularze, autouzupełnianie itp.
Reguła 7. Rozmiar i przestrzeń wystarczająca do dotarcia i użycia. Dotyczy: dotarcia, osiągnięcia, manipulacji i użycia, niezależnie od wzrostu, postury i mobilności użytkownika
- Duże pola aktywacji,
- Różne konteksty użytkowania (urządzenie mobilne, PC, w ruchu, w biurze itp.),
Możliwość wystąpienia dodatkowych elementów nie będących częścią aplikacji, np. klawiatura ekranowa.
B. Projektowanie uniwersalne w uczeniu się osób z niepełnosprawnością/Universal Design for Learning (UDL)/[2] - to zbiór zasad przewodnich dotyczących opracowywania wykładów i ćwiczeń, który pomaga wykładowcom uczynić ich zajęcia dostępnymi dla wszystkich studentów, niezależnie od różnic w ich możliwościach studiowania.
Źródło: https://www.youtube.com/watch?v=AGQ_7K35ysA&ab_channel=AHEAD
[2] Projekt ten dotyczy także osób pełnosprawnych.
Ten zbiór zasad został przeniesiony na grunt edukacji w 1984 roku przez amerykańską organizację Center for Applied Special Technology (CAST). Został on prawnie zatwierdzony w 2008 roku przez Kongres amerykański, w Ustawie Higher Education Opportunity Act (HEOA), par. 103.
B.B. Projektowanie uniwersalne w uczeniu się osób z niepełnosprawnością (UDL) posiada 3 reguły (ściśle odzwierciedlające pracę różnych ośrodków w mózgu).
Źródło grafiki: UNIVERSAL DESIGN FOR LEARNING; https://www.marshall.edu/udl/
Częściej jednak przedstawia się model UDL następująco:
Inny zapis trzech zasad UDL; http://olms.cte.jhu.edu/mah-m04-presentation
B.C. Celem UDL jest zapewnienie przez wykładowców wielu sposobów dla:
1. Prezentacji (Representation) wiedzy akademickiej, uwzględniającej różne sposoby postrzegania, odbierania i przetwarzania (inaczej stylów poznawczych) informacji podawanych przez wykładowców studentom pod postaciami:
- tradycyjnego wykładu połączonego z dyskusją,
- nagrywania czy filmowania wykładu,
- zapewniania innych nagrań dźwiękowych łączących się z wykładem( filmy, wywiady z uczonymi pobierane z Yotube),
- opatrywania sfilmowanych wykładów napisami, pomocnymi dla studentów z niepełnosprawnością słuchową czy dla obcokrajowców,
- wyposażania materiałów/wykładów wizualnych/ w transkrypcję tekstową,
- tworzenia materiałów do przesłania studentom w formacie tekstowym, a nie w pdf, w celu dostosowania ich przez studentów do swych indywidualnych potrzeb (dodawania kontrastu między tekstem czy obrazem a tłem, zmiany koloru użytego w prezentacji multimedialnej, zmiany szybkości prezentacji, zmiany wielkości czcionki tekstów i wielkości wykresów),
- podkreślania kluczowych informacji(w postaci podsumowujących notatek, z zapisywaniem ich w różnych kolorach),
- umożliwiania studentom przygotowywania streszczeń czy uzupełnień do wykładu, a następnie cyfrowego ich publikowania dzięki narzędziom Systemu Zarządzania nauczaniem( LMS), co sprzyja dzieleniu się przygotowanym materiałem,
sukcesywnego udzielania informacji zwrotnych dotyczących bieżącej pracy studentów. Można np. pozwolić im na oddanie części przygotowywanego przez nich dużego projektu w celu uzyskania przez nich twoich informacji zwrotnych (jeszcze przed terminem ostatecznego oddania projektu).
Źródło grafiki: https://picturini.com/uniwersalne-zasady-projektowania/
2. Uwzględniania różnych form ekspresji studenckich wypowiedzi (Expression) i obustronnej komunikacji poprzez:
- zadbanie o klimat zajęć. Mówienie i działanie na rzecz podkreślania wartości ludzkiej różnorodności, ale też wagi społecznej integracji. W tym celu można też umieść w sylabusie zapis o pierwszym spotkaniu ze studentami w celu omówienia udogodnień związanych z ich niepełnosprawnością i specjalnymi potrzebami edukacyjnymi;
- tworzenie interakcji. Zachęcanie do regularnych i skutecznych interakcji między studentami a Tobą jako wykładowcą i upewnienie się, że metody komunikacji są dostępne dla wszystkich studentów. Np. można przydzielić pracę grupową, w której studenci muszą się wzajemnie wspierać i która przywiązuje dużą wagę do różnych umiejętności i ról;
- stwarzanie różnych możliwości prezentacji nabytej przez studentów wiedzy i umiejętności(poprzez kolokwia, eseje, podcasty, filmy, żywy kontakt z wykładowcą).
- umożliwianie dostępu do technologii wspierających proces kształcenia studentów z niepełnosprawnością;
- zapewnianie o szansie dostosowania czasu, tempa i zakresu wykonywanych czynności do potrzeb studentów.
3. Zaangażowania/rozbudzenia autentycznego zainteresowania(Engagement) nowymi wyzwaniami edukacyjnymi u studentów poprzez:
- zapewnianie dostępu do treści dydaktycznych za sprawą technologii wspomagających proces kształcenia,
- celowe wspieranie ich samodzielności w krytycznym myśleniu,
- integrowanie współpracy w kontekście udziału w dyskusji uwzględniającej interakcje,
- organizowanie paneli dyskusyjnych( on-line),
- promowanie współzależności i zarazem niezależności studentów dzięki wykorzystaniu metody pt. ”Zapytaj 3”( student zadaje najpierw pytanie kolejnym trzem osobom z grupy, dopiero na końcu pyta o odpowiedź wykładowcę),
- regularne ocenianie postępów studentów za pomocą wielu dostępnych metod i narzędzi oraz odpowiednio dostosowanych instrukcji.
Bibliografia:
- Chimicz D., Uniwersalność w projektowaniu procesu dydaktycznego studentów z niepełnosprawnością. Koncepcja UDL dla szkolnictwa wyższego, ” Niepełnosprawność-dyskursy Pedagogiki Specjalnej”, Nr 44 (2021);
https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/niepelnosprawnosc/issue/view/505.
- Skulimowski S., Omówienie pojęć projektowania interdyscyplinarnego oraz projektowania zorientowanego na użytkownika z dysfunkcją wzroku. Podział na grupy projektowe. Przedstawienie tematów dotyczących obiektów 3D z interfejsem dla osób z dysfunkcją wzroku, prezentacja Power Point.
- Uniwersalne Projektowanie w Edukacji. DOŚWIADCZENIA NAUCZYCIELI: Austria, Litwa, Polska, Finlandia;
https://sp128.krakow.pl/wp-content/uploads/2021/10/Uniwersalne-Projektowanie-w-Edukacji.pdf
- Universal-design /University of Massachusetts Dartmouth/
https://www.umassd.edu/dss/resources/faculty-staff/universal-design/
Opracowała koordynator dostępności Politechniki Lubelskiej
dr hab. Halina Rarot, profesor uczelni
