A. Zalecenia dla wykładowców przed rozpoczęciem zajęć zdalnych [1]
- Twórz dostępne materiały wykładowe lub ćwiczeniowe:
- upewnij się, czy treści wykładowe i ćwiczeniowe będzie można łatwo udostępniać i drukować.
- przygotuj dokumenty i materiały zgodne z technologiami wspierającymi.
- przyjmij zasadę pisania włączającego, pełnego szacunku i wrażliwego na studentów z różnymi niepełnosprawnościami.
- udostępniaj opisy w hiperłączach i obrazach studentom z wadami wzroku i korzystającym z czytników ekranowych.
- układaj tekst w prezentacji PowerPoint w czytelnych kolorach i czcionkach (Calibri, Arial, Book Antiqua].
- formatuj tekst do lewej strony [na potrzeby czytnika ekranu].
- stosuj krótkie zdania i akapity.
- zwiększ interlinię w tekście do 2.0.
- stosuj odstępy umożliwiające rozpoznanie kolejnych akapitów tekście.
- przygotuj materiały dydaktyczne zgodnie z ideą projektowania uniwersalnego [czyli zapewniającego ich dostępność dla wszystkich możliwych osób]. W materiałach pomocniczych znajduje się przykładowa prezentacja z zastosowaniem idei projektowania uniwersalnego.
- Wybieraj taki materiał video (z Youtube czy innych źródeł), który posiada napisy.
- Wybierz odpowiednie technologie cyfrowe:
- użyj uczelnianych i instytucjonalnych technologii cyfrowych wspieranych przez działy IT.
- wybierz też narzędzia, które zawierają funkcje ułatwień dostępu (zamiana tekstu na mowę, tłumaczenie na alfabet Braille'a, motywy o wysokim kontraście, powiększone kursory, napisy, skróty klawiaturowe i tekst alternatywny, oprogramowanie do sporządzania notatek z nagrań dźwiękowych, technologia opisująca grafikę w czasie rzeczywistym, wykresy i inne elementy dla osób niedowidzących).
- przy przygotowywaniu prezentacji PowerPoint zawierającej przykładowe grafiki czy ilustracje, opisuj prostymi zdaniami ich przekaz merytoryczny (ważne dla studentów niedowidzących).
- Nagraj lub sfilmuj wykłady w celu ich udostępniania osobom z niepełnosprawnościami oraz dodaj podpisy do wideo i treści audio:
- zapewnij asynchroniczną dostępność zdalnych wykładów (czyli po ich zaprezentowaniu).
- zadbaj o możliwość ponownego odsłuchania czy obejrzenia sfilmowanego wykładu, a nawet sfilmowanych ćwiczeń, zrobienia z nich przez studentów indywidualnych notatek we własnym tempie, z elastycznymi przerwami [ student z niepełnosprawnością słuchu odczytujący mowę wykładowcy z jego warg nie jest w stanie jednocześnie sporządzać notatek].
- ułatwiaj dostęp do tych wykładów lub innych treści w formie wideo lub audio poprzez napisy [student niepełnosprawny może do nich powrócić].
- Przyjmij zasadę włączającego nauczania reagującego na równość w różnorodności studentów:
- zaszczepiaj równość jako wartość w projektowaniu doświadczeń edukacyjnych.
- upewnij się, że wszyscy studenci będą widziani, słyszani, szanowani i doceniani.
- pamiętaj, że studenci z zaburzeniami psychicznymi mogą mieć problemy z wysławianiem się, znalezieniem właściwego słowa czy nazwy, z myleniem pojęć, ze zubożeniem swego języka (m.in. w przypadku depresji).
- zapewnij na początku semestru o możliwości nawiązania z Tobą kontaktu online przez studentów niepełnosprawnych, w czasie zajęć lub po zajęciach [pozyskanie odpowiedzi od wykładowcy na określone pytanie lub po prostu zmiana mówcy na krótki czas może pomóc studentom z trudnościami w uczeniu się lepiej się skoncentrować].
- pamiętaj, że dla niewidomych studentów interaktywne elementy zajęć online, takie jak czaty czy ankiety, mogą być dużą trudnością.
- pamiętaj, że dla studentów niedosłyszących bardzo pomocne są transkrypcje i napisy do wykładów, ale rozmowy wideo mogą stanowić dla nich duże wyzwanie.
- Załóż konieczność elastycznego podejścia do udziału studentów w procesie kształcenia :
- przygotuj się na elastyczny czas oceny studentów [ np. dodatkowy czas na ukończenie przygotowywanych przez nich prac zaliczeniowych lub przygotowania się do egzaminów, nadrabianie przez studentów zaległości powstałych wskutek długich nieobecności spowodowanych hospitalizacją czy rehabilitacją, konieczność wprowadzania kreatywnych form do zadań czy prezentacji treści].
- pamiętaj, że wolniejsze tempo pracy niektórych studentów może być skutkiem ubocznym przyjmowanych przez nich leków czy zmęczenia po rehabilitacji. Wskazane byłoby, aby prowadzący uzyskał takie informacje od tych studentów na początku zajęć, co pomoże w ustaleniu specjalnych warunków ich oceniania.
- miej cały czas w pamięci, że absencja, nawet przez ekranem komputera, może wynikać z okresowych nasileń objawów niektórych zaburzeń psychicznych.
- jeśli jesteś nauczycielem przedmiotów społecznych pamiętaj, że głoszone podczas wykładów czy ćwiczeń tezy i poglądy określonych filozofów, psychologów, pedagogów, socjologów czy ekonomistów i teoretyków zarządzania mogą być odbierane negatywnie przez osoby ze spektrum autyzmu, ponieważ naruszają ich utrwalone i sztywne przekonania religijne czy społeczne, zagrażają ich poczuciu bezpieczeństwa i przez to zakłócają ich funkcjonowanie emocjonalne oraz zdolność uczenia się.
- miej świadomość, że studenci z niepełnosprawnościami mogą poprosić Ciebie lub Pełnomocnika Rektora ds. Studentów Niepełnosprawnych o możliwość korzystania z alternatywnych form przygotowania się do zaliczenia wykładu, ćwiczeń czy do egzaminu.
- załóż konieczność przerywania dwugodzinnego wykładu czy ćwiczeń pauzami (jedną lub dwiema), ponieważ zdalne kształcenie może mieć, chociaż nie musi, szybsze tempo z powodu niższej responsywności studentów.
- dawaj w sylabusach do przedmiotów pierwszeństwo zadaniom opartym na projektach w celu promowania uczestnictwa asynchronicznego.
- zapewnij różnorodność form wykładu, ponieważ kształcenie zdalne powoduje monotonię, która wpływa negatywnie na zdolność studenta niepełnosprawnego do koncentracji.
B. Organizacja zajęć w systemie zdalnym z dostosowaniem kształcenia do potrzeb osób z niepełnosprawnościami
- przed rozpoczęciem wykładów/ćwiczeń w nowym semestrze zadbaj o oświetlenie w pokoju, z którego będziesz pracować online [ma być niezbyt jasne, ale umożliwiające dobrą ekspozycję twojej twarzy, co będzie istotne dla studentów słabosłyszących, czytających z warg mówiącego].
- zadbaj również o poziom i jakość dźwięku z komputera czy mobilnej słuchawki [wszelkie zagłuszenia, szmery należy wyeliminować, podobnie jak hałas z otoczenia zewnętrznego]. Można też poprosić studentów o wyciszenie ich mikrofonów i włączanie jedynie przy zabieraniu głosu w dyskusji.
- zdobądź informację, czy wszystkie osoby uczestniczące w wykładzie czy ćwiczeniach zdalnych mogą bez większych przeszkód technicznych korzystać z aplikacji Teams (i Internetu). Również studenci powinni przekazywać na bieżąco prowadzącemu zajęcia informacje o pojawiających się problemach technicznych, by można było zastosować odpowiednie kroki zaradcze.
- okazuj cierpliwość wobec tych studentów, którzy nie nadążają z wykonaniem niektórych poleceń i czynności, ponieważ mogą mieć niepełnosprawność ruchową, wzrokową, słuchową, mogą łatwo się dekoncentrować lub mieć problemy z wielozadaniowością.
- dbaj o dobre nastawienie studentów pytając ich o samopoczucie psychiczne, przypominając o nieustannej gotowości wspierania ich w kryzysie pandemicznym (lub w innej sytuacji kryzysowej wymagającej zdalnego kształcenia) i wyrażając zadowolenie z takiej formy współpracy z nimi.
- bądź samokrytyczny i pytaj studentów o dostępność cyfrową i komunikacyjną danego wykładu czy ćwiczeń.
[1] Te zalecenia i procedury mogą w większości przypadków dotyczyć także studentów pełnosprawnych.
Pomocne linki:
- Ogólne zasady tworzenia bardziej przejrzystych treści pisanych
- https://www.brandglowup.com/make-content-easy-to-read/
- https://versitas.com/tips-make-word-document-readable/
- https://helion.pl/ksiazki/slajd-ologia-nauka-i-sztuka-tworzenia-genialnych-prezentacji-nancy-duarte,slajdv.htm#format/d
- https://bonito.pl/produkt/opowiesci-ukryte-w-danych-2
Opracowała: koordynator dostępności Politechniki Lubelskiej
dr hab. Halina Rarot, profesor uczelni oraz mgr inż. Stanisław Skulimowski
